Koekoekskind heeft altijd een pleegmoeder

Is mama koekoek liever lui dan moe? Of gewoon heel handig? Wat de reden ook is, een koekoeksmoeder bouwt nooit een nestje voor haar eigen kind. Zij legt haar ei… in het nest van een andere vogel!

Rond de koekoek hangen een heleboel raadsels. De wel heel wonderlijke manier waarop deze vogel haar kind laat opvoeden door een ander, is er één van.

Vreemd nest

Bijna altijd kiest moeder koekoek het nestje van een zangvogel uit, een vogeltje dat trouwens veel kleiner is dan zij. In dat nest laat zij haar ei achter. Ze heeft hier maar een paar seconden voor nodig.

Is de moeder van het nest juist thuis? Dan kan het gebeuren dat vader koekoek die moeder even afleidt, zodat zijn vrouwtje haar ei in het vreemde nest kan leggen. Zodra zij klaar is, neemt ze het ei dat al in het nest lag – meestal – mee.

Het nieuwe ei, dat door de koekoek in het vreemde nest is gebracht, komt vaak net wat eerder uit dan de andere eieren die later nog in dat nestje gelegd worden door de vogel die hier thuishoort. Daardoor kan het koekoekskind die andere eieren met zijn vleugeltjes over de rand duwen. Zijn zij toch eerder uitgekomen dan hijzelf? Geen probleem! Dan werkt het koekoeksjong zich gewoon onder de arme vogeltjes en wipt ze één voor één naar buiten Terwijl hij daar druk mee bezig is, klemt hij zich met zijn pootjes goed aan de rand van het nest vast. Want zelf wil hij er natuurlijk liever niet uitvallen.

Zo blijft deze indringer als enige over en wordt hij ook als enige gevoerd door zijn pleegmoeder, het zangvogeltje, dat natuurlijk al snel een stuk kleiner is dan de nieuwe baby. 

Gastouder

Op deze manier worden er elk jaar begin juni wel tien tot vijfentwintig eieren rondgebracht door mama koekoek. In elk nest legt ze er maar één. Meestal lijkt haar ei best een beetje op de eieren die al in het nest liggen. Misschien dat de ‘pleegmoeder’ daarom vaak onverstoorbaar verder blijft broeden?

Omdat de koekoek dus gebruikmaakt van een ander nest en ook nog eens ten koste van andere vogeltjes, wordt ze een “broedparasiet” genoemd. En de gastouder die het vreemde ei in haar nestje aantreft, het uitbroedt en daarna het kuiken voedt, heet een “waardvogel”.

Het lijkt er op dat moeder koekoek het vaakst de kleine karakiet en de heggenmus uitkiest als waardvogel. Andere zangvogels die nogal eens een koekoeksei cadeau krijgen, zijn bijvoorbeeld de graspieper, de witte kwikstaart, de rietzanger, de bosrietzanger, gekraagde roodstaart en de tuinfluiter.

Roodborstje

Weet je wat ook heel bijzonder is? Volgens kenners zijn sommige vogelsoorten in Néderland zelden of nooit waardvogel, maar in Dúitsland wel! Dat geldt voor het winterkoninkje en het roodborstje. Als je dus ooit ergens een foto ziet van een jonge koekoek die door een roodborst wordt gevoerd, is de kans klein dat deze foto in Nederland genomen is (al schijnt het in een enkel geval toch voorgekomen te zijn). Wellicht bekijk je op dat moment een Duitse pleegmoeder met haar pleegkind.

Over dat voeren gesproken: hoe kan het kleine zangvogeltje uiteindelijk nog bij de opengesperde snavel van dat almaar groter wordende koekoeksjong komen? Ook daar is een oplossing voor. De pleegmoeder gaat gewoon op de rug van de grote baby zitten. Als het jong dan zijn kopje een beetje draait, kan moeder haar kever of krekel prima in de snavel proppen.

Bedreigde soort

Dat is namelijk wat koekoeken eten: insecten. Het liefst rupsen, graag de soorten met heel veel haartjes, die alle andere vogels lekker laten liggen, omdat ze voor hén giftig zijn. Vlinders, sprinkhanen, oorwormen en libellen vormen ook een lekker hapje, net als kleine slangetjes en hagedisjes. En als moeder dan toch een ei uit het nest van een zangvogel gehaald heeft, eet ze het vaak meteen ook maar op.

Er is met dat voedsel voor de koekoek trouwens wel wat aan de hand: In Nederland kun je steeds minder natuur vinden en steeds minder landbouwgebied. Daar waar nog wel genoeg akkers en weiden liggen, worden almaar meer gifstoffen gebruikt. Dit doet de insecten geen goed. De koekoek komt daardoor niet alleen steeds moeilijker aan eten, maar ook aan waardvogels. Deze andere (zang)vogeltjes krijgen het immers ook steeds lastiger door dit alles.

Geen wonder dat er de laatste tientallen jaren veel minder koekoeken rondvliegen dan vroeger. Niet alleen in Nederland, maar ook in de landen om ons heen hoor je zijn roep steeds minder. Hij heeft nog geen plekje als “bedreigd soort” op de speciale Rode Lijst gekregen, maar staat inmiddels wel als “kwetsbaar” op deze lijst van dieren die het moeilijk hebben.  

× ← →